اختراع دانش بشری در دهه‌های اخیر توسعه چشمگیری داشته است، به‌گونه‌ای که حوزه‌های نوظهوری به جامعه معرفی شده است. این پیشرفت مبتنی بر ایده‌های نوآورانه و خلاقیت دانشمندان است. برای حفظ و صیانت از این ایده‌ها، متخصصان علم حقوق با تدوین قوانین جدید و ایجاد رویه‌های صحیح، نقش اساسی ایفا می‌کنند.

حقوق مالکیت صنعتی که بخش عمده‌ای از حقوق مالکیت فکری را تشکیل می‌دهد، به‌ویژه در حوزه “اختراع”، اهمیت بسیاری دارد. حمایت از اختراعات نه تنها به حفظ حقوق نوآوران کمک می‌کند، بلکه اقتصاد مبتنی بر اختراع را تقویت می‌نماید. اختراع به‌عنوان نمادی از خلاقیت بشری، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها محسوب می‌شود.

تعریف و مفاهیم

اختراع در قوانین بین‌المللی و داخلی

در بسیاری از قوانین کشورها، تعریف مشخصی از “اختراع” ارائه نشده است. حتی در “کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی” نیز تعریفی از وجود ندارد. با این حال، ماده 1 قانون حمایت از مالکیت صنعتی مصوب 1403 بیان می‌کند:

«نتیجه فکر فرد یا افراد است که راه‌حل عملی جدیدی را برای حل مشکل فنی مشخص در زمینه صنعت ارائه می‌نماید. اختراع ممکن است به‌صورت فرآورده یا فرآیند باشد.»

این تعریف سه ویژگی اصلی را برای شناسایی اختراع معرفی می‌کند:

1. وصف فنی: باید نتیجه‌ای قابل درک، پیش‌بینی و کنترل داشته باشد و نباید صرفاً یک مفهوم انتزاعی باشد.
2. جدید بودن: نباید قبلاً در دسترس عموم قرار گرفته باشد. این ویژگی برای حمایت از حقوق پیشینیان و تشویق نوآوری‌ها ضروری است.
3. گام ابتکاری: باید برای فرد دارای مهارت عادی در زمینه فنی موردنظر، بدیهی نباشد. این ویژگی نوآوران را به حل مشکلات جدید تشویق می‌کند.

محدوده جدید بودن

در قوانین ایران، معیار جدید بودن به‌صورت جهانی در نظر گرفته شده است. این بدان معناست که اختراعی که در سراسر جهان افشا شده باشد، در ایران نیز قابل ثبت نخواهد بود.

تعریف راه‌حل

واژه “راه‌حل” در تعریف اختراع باید به‌صورت گسترده تفسیر شود. این واژه می‌تواند شامل بهبود اختراعات پیشین یا ارائه راهکاری نوآورانه در موضوعات مرتبط باشد.

سایر شرایط ماهوی

برای ثبت یک ایده به‌عنوان اختراع، شرایط زیر نیز باید رعایت شود:

• عدم مخالفت با نظم عمومی، اخلاق حسنه و شرع
• عدم شمول در مستثنیات قانونی (مانند کشفیات طبیعی، روش‌های درمانی و موارد مشابه که در ماده 4 قانون 1403 ذکر شده است).

فرآورده و فرآیند در اختراع

در تعریف قانونی اختراع، دو مفهوم “فرآورده” و “فرآیند” برجسته شده است:

• فرآورده: محصول نهایی ناشی از اختراع
• فرآیند: روش تولید محصول

حتی کشف خواص مغفول یا ترکیبی از فرآورده و فرآیند نیز در صورت داشتن شرایط ماهوی، می‌تواند به ثبت منجر شود.

مفهوم صنعت

در ماده 1 قانون 1403، مفهوم صنعت به‌صورت گسترده‌ای تعریف شده و شامل صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات می‌شود.

اظهارنامه

مخترع باید اطلاعات و ایده خود را به‌گونه‌ای در اظهارنامه افشا کند که امکان ارزیابی آن توسط کارشناسان فراهم باشد. لازم به ذکر است که قانون‌گذار، مخترع را به‌صورت صریح به‌عنوان “فرد یا افراد” تعریف کرده است؛ بنابراین، صرفاً توسط اشخاص حقیقی قابل ثبت است.

نتیجه‌گیری

دانش بشری در مسیری رو به رشد و تصاعدی قرار دارد. ابزار اطمینان‌بخش نوآوران در این روند، تدوین قوانینی است که از یک‌سو حقوق مخترعان را تضمین و از سوی دیگر منافع جامعه را تأمین کند.

حقوق مالکیت فکری به‌طور عام و حقوق مالکیت صنعتی به‌طور خاص، نقش کلیدی در حمایت از نوآوری ایفا می‌کنند. طبق قانون جدید 1403، اختراع باید دارای سه شرط اصلی باشد: وصف فنی، جدید بودن و گام ابتکاری. همچنین، برخی ایده‌ها با وجود تطابق با تعریف اختراع، به دلایل خاصی از شمول این تعریف مستثنا شده‌اند.

وب‌سایت عدالت الوند، به‌عنوان مرجع تخصصی مسائل حقوقی، آماده ارائه مشاوره‌های تخصصی در زمینه حقوق مالکیت فکری و ثبت اختراع است.